Ảnh trắng đen - khi nào và tại sao?

Ngày nay, hầu hết các bức ảnh mà chúng ta thấy là ảnh màu. Trong lịch sử, nhà vật lý Scotland James Clerk Maxell, người hiểu rõ 3 màu đỏ, lục, lam là những màu cơ bản của ánh sáng, đã có những thử nghiệm chụp ảnh màu đầu tiên từ năm 1861. Nhưng ảnh màu chỉ thực sự bắt đầu phổ biến kể từ khi phim Kodachrome (Cô-đa crôm) được giới thiệu vào năm 1935 và sau đó là phim Kodacolor (Cô-đa màu) dùng trong in ấn, được công bố năm 1942. Ảnh trắng đen tuy vậy vẫn được người chụp ảnh nghiệp dư và chuyên nghiệp ưa dùng suốt những năm 50 và 60, chủ yếu vì nó rẻ và tiện hơn. Phải đến khi có công nghệ quang dẫn nhanh dành cho phim màu, ảnh màu mới có thể dần thay thế vị trí của ảnh trắng đen.

Giới nhiếp ảnh gia sử dụng ảnh đơn sắc vì nhiều lý do. Có thể vì tờ báo, tạp chí họ làm việc không có ấn bản màu (hầu hết các tạp chí sử dụng ảnh trắng đen cho đến cuối thập niên 60). Họ cũng chụp ảnh trắng đen vì những lý do thuần túy chuyên môn. Màu sắc có thể gây mất tập trung hoặc làm mất đi cảm xúc của nhiều thể loại ảnh. Chi phí chụp ảnh màu cũng cao hơn, chẳng hạn như trong thập niên 60 giá tiền một album ảnh cưới màu cao hơn rất nhiều so với một album ảnh trắng đen.

Ảnh màu bắt đầu đánh bật ảnh trắng đen khỏi thị trường từ cuối những năm 60 và đầu 70, khi các máy ảnh nạp ngay và công nghệ xử lý ảnh màu trở nên rẻ gần như ngang bằng với ảnh trắng đen (cho đến ngày nay thì thậm chí còn rẻ hơn). Máy scan laser màu giá rẻ xuất hiện càng khiến ảnh màu được sử dụng rộng rãi hơn trong xuất bản. Gần đây, máy scan cho desktop, photo CD và những công cụ xử lý ảnh số như Photoshop đã xóa bỏ dấu vết cuối cùng của những rào cản của ảnh màu. Tuy các máy ảnh số hiện đại vẫn có chế độ chụp ảnh đơn sắc (monochrome) và vẫn còn rất nhiều loại phim trắng đen phổ biến dành cho máy cơ, hầu hết các bức ảnh được chụp ngày nay là ảnh màu.

Vậy tại sao chúng ta phải quan tâm đến ảnh trắng đen? Có rất nhiều lý do xác đáng để làm việc với hình ảnh đơn sắc. Dưới đây là một số lý do chính:

- Bức ảnh bạn chụp sẽ được thể hiện ở dạng trắng đen, ví dụ như để sử dụng trên báo in trắng đen. Nếu biết chắc bức ảnh sẽ được xem dưới dạng trắng đen thì tốt hơn cả là chụp nó trắng đen.

- Bạn không biết ảnh mình chụp sẽ được sử dụng như thế nào, in màu hay trắng đen.
Tôi thường gửi 2, 3 ảnh mỗi tháng cho một tờ báo ở địa phương. Khoảng 3/4 số ảnh màu tôi gửi được in trắng đen, do vậy xem trước bức ảnh màu dưới dạng trắng đen là một việc rất nên làm.

- Màu sắc gây mất tập trung.
Đốm lớn màu đỏ ở phần trên của bức ảnh dưới đây có thể gây lạc hướng chú ý, nhất là khi điểm nhấn của bức ảnh là một vùng màu lạnh. Mắt chúng ta bị thu hút bởi màu sắc trước nhất, và sau đó là ánh sáng. Trong bức hình này, điểm màu đỏ thu hút sự chú ý của người xem và thật khó để nhìn ra những chi tiết khác. Vấn đề này không xảy ra trong bức ảnh trắng đen.


- Màu sắc làm hỏng không khí của khung cảnh.
Những bức ảnh nhiều tâm trạng, ảnh tương phản, ảnh tài liệu có thể đẹp hơn dưới dạng trắng đen. Liệu bức ảnh kinh điển "Migrant Mother" (Người mẹ tản cư) có thể mang lại hiệu quả như vậy nếu là ảnh màu? Gương mặt khắc khổ và góc cạnh của bà mẹ của 7 đứa con (khi mới 32 tuổi) được khắc họa mạnh mẽ hơn trên nền trắng đen ảm đạm.

- Bạn muốn tạo một không khí lịch sử cho bức ảnh.
Một bức ảnh đầy đủ màu sắc dàn dựng lại cuộc Nội chiến (Civil War - nội chiến xảy ra ở Mỹ thế kỷ 18 - ND) có thể y như thật nhưng không thể tạo cảm giác nó thực sự được chụp từ cách đây hơn 200 năm. Bức hình dưới đây nếu chụp màu sẽ khó mà tạo cảm giác cổ xưa như vậy.


- Màu sắc có thể gây khích động hoặc tạo cảm giác ghê rợn quá mức.
Mặc dù "Kill Bill vol. 1" của đạo diễn Quentin Tarantino là một phim màu, những cảnh đẫm máu nhất trong phim được quay hoàn toàn trắng đen đơn giản vì chúng sẽ gây phản cảm nếu được thể hiện đầy quá sống động với đủ màu sắc.

- Màu sắc làm thay đổi điểm nhấn.
Có lẽ bạn đã nhìn thấy những bức ảnh chụp cận cảnh một phần cơ thể người, ví dụ như bờ vai, với mục đích tạo liên tưởng đến một hình ảnh khác, ví dụ như một cồn cát trên hoang mạc. Điều này khó đạt được nếu bức ảnh được chụp với đầy đủ màu sắc.

- Bạn muốn liên kết vài bức ảnh màu của mình với nhau nhưng giữa chúng có khác biệt lớn về màu sắc. Nếu ảnh màu không phải là vấn đề sống còn thì chuyển tất cả các bức ảnh đó về đơn sắc trước khi kết hợp chúng với nhau có thể là một giải pháp hợp lý.

MrDungX, dịch riêng cho ZideanART.
Nguồn: "Why Black and White?" - Adobe ® Photoshop ® CS: Photographers' Guide - tác giả David D. Busch - NXB Muska & Lipman - 2004.