By Shinichi (c) www.yxine.com | Lược dịch từ CGChannel

"Matte painting" trong điện ảnh

Matte painting là một thuật ngữ chỉ một kĩ thuật dùng trong điện ảnh cổ điển, người ta che một số phần trong khung hình khi quay phim rồi sau đó lấp các khoảng trống đó bằng các bức tranh. Kể từ sự xuất hiện của kĩ thuật phông xanh, người ta không còn phải dùng tranh nền trong các khung hình nữa, nhưng thuật ngữ “matte” vẫn còn sử dụng để chỉ các phông nền được tạo để thay thế phông hoặc cảnh vật trong các bộ phim. Nguồn gốc chữ matte đã có nghĩa là một bức tranh. Ngày nay, matte painting luôn đóng vai trò quan trọng. Các xưởng kĩ xảo điện ảnh như Weta Digital và Illusion Arts luôn cần những họa sĩ vẽ tranh nền (matte artist) cho các dự án của mình. Bob Scifo là một trong những họa sĩ nổi tiếng, đã từng tham gia làm việc trong các phim From Hell, X-Men 2, Predator, v.v… Scifo là người đã trải qua một quá trình hình thành và phát triển kĩ thuật matte painting, từ thời tranh vẽ trên các tấm kính đến thời đại kĩ thuật số ngày nay. Gần đây, Scifo vừa tham gia thiết kế matte painting cho bộ phim Van Helsing của Illusion Arts.

Trong Van Helsing, Scifo phải tái hiện lại các bối cảnh nổi tiếng trong các phim như Frankenstein và Dracula. Bối cảnh trong các bộ phim này khá phong phú nhưng lại rất tối tăm và huyền bí, từ các cảnh thật như nhà thờ St. Peter Basilica ở Nga đến các cảnh hư cấu như Valerious Manor. Để dựng các cảnh này, Scifo dựng cảnh vật bằng CINEMA 4D. Vật liệu và chi tiết được thiết kế trong Adobe Photoshop, sau đó chỉnh sửa và hoàn tất trong MAXON Body Paint. Kết xuất hình ảnh cuối cùng được thực hiện trong Cinema 4D và chuyển vào After Effects để sắp xếp bố cục và xuất file.

Scifo bắt đầu sử dụng Cinema 4D cho các tranh matte sau khi gặp nhiều trở ngại và hạn chế trong Strata Studio Pro khi tham gia phim Mission to Mars. Anh khen ngợi Cinema 4D là một phần mềm “vừa dựng hình, chiếu sáng, tạo chất liệu tốt, vừa có thể kết hợp với Body Paint để kiểm soát các chất liệu”. Tuy nhiên, anh cũng thừa nhận Strata Studio Pro cũng có những ưu điểm như tiết kiệm được thời gian khi có thể hiệu chỉnh linh hoạt và làm việc bằng nhiều cửa sổ riêng biệt.

Scifo đã làm công việc họa sĩ vẽ tranh nền chuyên nghiệp trong hàng chục năm. Danh sách các phim anh tham gia kéo dài từ những năm 80 đến nay. Công nghệ kĩ thuật thay đổi rất nhiều trong suốt sự nghiệp của ông: “Ngày xưa, matte painting được vẽ trên các tấm kính hoặc đá masonite. Người ta xịt một lớp sơn lên mặt kính trước khi vẽ và sau đó cạo các vùng mà sau này phim sẽ được thế vào. Để có sắp xếp bố cục và vẽ dễ hơn, người ta phải dùng kĩ thuật đèn chiếu hoặc đặt một tấm bảng sáng trắng phía sau tấm kính.” Ban đầu Scifo dùng loại màu alkyd để vẽ, sau đó ông chuyển sang màu acrylic. Mỗi một bức tranh nền có thể tốn từ một đến ba tuần. Và mọi tác phẩm đều thuộc quyền sở hữu của studio mà ông làm việc.

Hôm qua và hôm nay

Vẽ tranh nền trên kính chỉ còn là câu chuyện của quá khứ. Ngày nay, với sự giúp đỡ của công nghệ máy tính, mọi thứ đều làm bằng kĩ thuật số. Tuy nhiên Scifo vẫn không thể quên được cách làm truyền thống của mình, bởi một điều khi vẽ bằng tay, người họa sĩ luôn có một cảm giác thẩm mỹ trực tiếp lên tác phẩm của mình. Đó là sợi dây kết nối vô hình giữa người họa sĩ với tác phẩm.

Scifo kể về quá trình chuyển đổi từ phương pháp truyền thống sang kĩ thuật số của mình: “Tôi bắt đầu làm việc với Chris Wood trong trò chơi điện tử Super Mario Bros. Tôi và một họa sĩ khác, Jesse Silver vẽ các bức tranh bằng tay, sau đó scan vào máy tính để sắp xếp và hiệu chỉnh. Sau một vài tuần, chúng tôi quyết định thử nhảy một bước xa, đó là vẽ trực tiếp các bức tranh trên máy Machintos bằng Photoshop. Và dĩ nhiên là chúng tôi phải vừa học vừa làm”.  Scifo đã có thể thích nghi trong một thời gian rất nhanh. “Thực sự thì máy tính cũng chỉ là một công cụ để vẽ hình ảnh. Chỉ trong một hay hai tuần, tôi đã có thể hoàn toàn làm chủ các công cụ và gần như không còn quay về với matte painting truyền thống nữa”. Thật vậy, kể từ Super Mario Bros đến nay, Scifo chỉ vẽ một bức matte painting cho bộ phim Homeward Bound: The Incredible Journey.

Scifo có thể tự do sử dụng bất cứ phương pháp nào để làm việc, bởi đạo diễn và chỉ đạo mỹ thuật chỉ quan tâm đến tác phẩm hoàn tất. Trung bình một bức tranh nền kĩ thuật số “ngốn” cũng từ một đến ba tuần, tương đương với cách truyền thống. Nhưng Scifo thích vẽ trên kĩ thuật số hơn bởi vì “chất lượng bức ảnh sẽ đẹp hơn, dễ dàng thay đổi và nhất là không phải kẻ các lưới để tính bố cục”.

Trong khi các tranh nền ngày xưa đều là mặt phẳng và không thể chuyển động, thì với kĩ thuật số, mọi thứ đều có thể chuyển động, từ vật dụng đến cả góc nhìn của máy quay. Scifo giải thích thuật ngữ này như sau: “một cách truyền thống, matte là sử dụng một lớp mặt nạ giúp chỉnh sửa các cảnh phim bằng các bức tranh 2D: matte painting”. Trong thế giới số thì “matte painting” thường chỉ các bức tranh 2D được các họa sĩ vẽ bằng nhiều công cụ kĩ thuật số khác nhau. Sau đó, người ta mở rộng ra với các kĩ thuật dựng hình 3D để vẽ tranh nên xuất hiện “3D matte painting” hay “2 ½ matte painting”. Ngày xưa, những yếu tố chuyển động như khói, lửa, mây, mặt trời, nguồn sáng đều phải vẽ tay thì nay, nhờ có kĩ thuật số, nó không chỉ dễ dàng thực hiện mà còn có thể chuyển động một cách sinh động.

Tuy nhiên, mặc cho những tiến bộ công nghệ và thuận lợi của các công cụ 3D, một bức matte painting thành công phụ thuộc rất nhiều yếu tố của người họa sĩ. Một tác phẩm có khi phải bắt đầu từ bảng vẽ nháp, tranh mô phỏng, hay có khi là một kịch bản hay một cuộc thảo luận với giám đốc mỹ thuật dựa trên ý tưởng của ông ta. Nó có thể phải thay đổi liên tục từ cảnh này qua cảnh kia. Đó là chưa kể ánh sáng trong bức tranh phải khớp với nguồn sáng thực trong cảnh phim . Để ánh sáng và góc quay khớp nhau, Scifo phải thu thập các thông số của cảnh quay thật, hoặc dùng chương trình 3D để tính toán vị trí máy quay và đường chuyển động của nó.

Scifo thừa nhận phong cách của mình cũng bị ảnh hưởng bởi những họa sĩ nổi tiếng như Herb Ryman (họa sĩ của phim hoạt hình Sleeping Beauty) và John De Cuir (giám đốc mỹ thuật của The King and I, Cleopatra).

Khi được hỏi về kinh nghiệm, kỷ niệm về cảnh khó thực hiện nhất của mình, Scifo trả lời: “Tất cả các cảnh đều khó khăn như nhau. Thử thách lớn nhất là bạn phải tạo được cảm giác về thời gian và không gian, một cảm giác thực sự như thể bạn đang thở trong không gian đó”. Sự tiến bộ và hỗ trợ không ngừng của công nghệ kĩ thuật số đã khiến matte painting ngày nay không chỉ phục vụ cho phim ảnh nữa, mà hoàn toàn có thể đứng độc lập là một tác phẩm mỹ thuật vô cùng đặc sắc và thú vị.